اتوماسیون یا Automation یک واژه انگلیسی است که میتوان معنای آن را «خودکار نمودن» دانست. اما هنوز معادل مناسبی در زبان فارسی برای این واژه ارایه نشده است.
اگرچه در برخی مستندات فارسی از واژه «خودکار سازی» به جای اتوماسیون استفاده شده؛ اما این واژه هنوز از پذیرش بالا و قابل قبولی در جامعه علمی و صنعتی کشور برخوردار نشده است.
اتوماسیون، مفهومی است که به اجرای خود به خود امور و کاهش یا حذف نقش عامل انسانی در انجام کارها اشاه دارد. بنابراین باید به این نکته توجه داشت که اتوماسیون به خودی خود یک مفهوم است و به یک محصول یا فناوری خاص اشاره ندارد.
تاریخچه اتوماسیون
شاید نتوان در تاریخ، زمان دقیقی را به عنوان نقطه آغازین بهره گیری بشر از اتوماسیون مشخص نمود؛ اما آن چه مسلم است این که بشر همواره در طول تاریخ حیات خویش، از یک سو به دلیل تمایل ذاتی به تفکر و گشودن افق های جدید در زندگی خود با بهره گیری از قوهی خلاقه و از سوی دیگر انزجار نسبت به انجام کارهای فیزیکی تکراری و ملال آور و همچنین دوری جستن از خطرات و تهدیدات احتمالی، به دنبال راهکارهایی جهت تسهیل و تسریع امور خود از طریق انجام ساده یا خود به خود آنها بوده است. این تمایل ذاتی بشر، باعث روی آوردن وی به استفاده از « ابزار » برای انجام کارهایش شده که رفته رفته مفهومی به نام « مکانیزاسیون » و بعد از آن « اتوماسیون » را وارد زندگی وی ساخته است.
در این جا ذکر این نکته ضروری است که دو مفهوم « مکانیزاسیون » و « اتوماسیون » دارای تفاوتهایی با یکدیگر هستند و نباید این دو مفهوم را یکسان قلمداد نمود؛ مکانیزاسیون به استفاده از ابزار به منظور کاهش بار فیزیکی و به قولی کار ماهیچه ای بشر اشاره دارد؛ در حالی که در مفهوم اتوماسیون، کاهش بار ذهنی و مغزی بشر نیز نهفته است؛ بدین معنی که اتوماسیون را میتوان، به مفهوم استفاده از ابزار به منظور کاهش بار کاری مغزی و ماهیچه ای انسان قلمداد نمود. بنابراین اتوماسیون گستره ای فراتر از مکانیزاسیون داشته و در بر گیرنده مکانیزاسیون نیز هست.
با توجه به آنچه گفته شد اتوماسیون مفهوم جدیدی نیست و می توان آن را هم عصر و هم سن انسان دانست؛ اما به طور حتم اجرای آن در هر عصر و دوره ای با بهره گیری از ابزار و فناوری های همان عصر امکان پذیر بوده است.
با توجه به آن چه پیرامون مفهوم اتوماسیون گفته شد می توان «اتوماسیون صنعتی» را با مفهوم کاهش یا حذف نقش عامل انسانی در فرآیندهای صنعتی معادل دانست.
اتوماسیون صنعتی
« اتوماسیون صنعتی » را می توان با مفهوم کاهش یا حذف نقش عامل انسانی در فرآیندهای صنعتی معادل دانست.
اتوماسیون صنعتی در دنیای کنونی با بهره گیری از فناوری های پیشرفته اندازه گیری، الکترونیک، مکانیک، سخت افزار و نرم افزار رایانه، تئوری های کنترل و فناوری ارتباطات و تبادل اطلاعات پیاده سازی می شود.
اما بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران بر این باورند که اتوماسیون صنعتی به معنای امروزی آن، در سال ۱۹۵۲ با ساخت اولین ماشین کنترل عددی (NC) در دانشگاه MIT متولد شد. مشخصه بارز این ماشین عبارت بود از جایگزینی کنترل انسانی با اتوماسیون قابل برنامه ریزی که در آن عملیات ماشین به وسیله اعداد و نشانه ها کنترل می شد. در این ماشین مجموعه ای از اعداد، یک برنامه را شکل می دادند که ماشین را برای تولید قطعه هدایت می کرد. در نتیجه، در این نوع ماشین ها برای تولید محصول جدید، به جای این که ماشین تعویض گردد، تنها برنامه آن تعویض می شد که این موضوع به بالارفتن سطح انعطاف پذیری منجر گردید.
بسترهای عمده حضور اتوماسیون صنعتی
به طور کلی می توان چهار بستر عمده زیر را برای حضور اتوماسیون صنعتی متصور شد:
۱. صنایع خطرناک نظیر صنایع شیمیایی و صنایع تولید مهمات که کوچکترین تعلل و اشتباه در آنها باعث بروز خسارات و صدمات جانی و مالی قابل توجه و جبران ناپذیر می شود؛
۲. صنایع فناورانه ای که انجام بسیاری از بخش های تولید در آنها توسط انسان به دلایل مختلف اعم از ابعاد بسیار کوچک یا بسیار بزرگ اصولاً ممکن نیست، همچون صنایع تولید نیمه هادی؛
۳. اجرای مأموریت در شرایطی که انسان اصولاً توان حضور در شرایط مربوطه را ندارد؛
۴. صنایعی که اجرای روند تولید در آنها توسط انسان امکان پذیر است؛ اما به دلیل لزوم افزایش بهره وری، سرعت تولید، کمیت تولید، کاهش قیمت، کاهش ضایعات و حفظ محیط زیست استفاده از اتوماسیون نتایج بهتری را به همراه دارد که در این خصوص می توان به صنایع خودرو سازی اشاره نمود.
مزایای اتوماسیون صنعتی
با توجه به آن چه گفته شد می توان مزایای اتوماسیون را به قرار زیر برشمرد:
• افزایش کیفیت محصول و پایداری کیفیت؛
• افزایش سرعت تولید؛
• افزایش انعطاف پذیری خط یا فرآیند تولید؛
• افزایش ایمنی؛
• افزایش امکان نظارت و پایش تولید؛
• افزایش بهره وری؛
• افزایش سطح پذیرش اقدامات توسعه ای؛
• کاهش ضایعات؛
• کاهش مصرف انرژی؛
• کاهش آلودگی های زیست محیطی؛
• کاهش هزینه تولید؛
• کاهش هزینه های تعمیر و نگهداری به واسطه فراهم شدن امکان بهره گیری از روش ها و تجهیزات تعمیر و نگهداری پیشگیرانه و پیشگویانه؛
• امکان ایجاد پایگاه های اطلاعاتی در خصوص اطلاعات تولید؛
• امکان ایجاد مکانیزم های پیش بینی حوادث قبل از وقوع
• امکان ایجاد مکانیزم های تحلیل و علت یابی حوادث؛
• امکان انجام کارها و فعالیت هایی که انجام آنها برای انسان بسیار مضر و پرمخاطره است یا اصولاً امکانپذیر نیست.
موانع توسعه اتوماسیون صنعتی
یکی از مسایل چالش برانگیز پیرامون اتوماسیون صنعتی، ارتباط اتوماسیون با بیکاری است و می توان معتقدان به این باور غلط را که اتوماسیون موجب بیکاری نیروی کار می شود عمده ترین مانع بر سر راه توسعه اتوماسیون دانست.
به طور کلی می توان دلایل زیر را برای مقابله احتمالی با توسعه اتوماسیون صنعتی متصور شد:
• مقاومت ذاتی بسیاری از افراد در برابر تغییر؛
• بدیهی است بهره برداری بهینه از سامانه های اتوماسیون صنعتی نیاز به آموزش دارد و بسیاری از افراد اراده چندانی جهت فراگیری مهارت های جدید ندارند؛
• ترس کارشناسان و مدیران بخش های تولیدی به از دست دادن شغل خود به علت احساس عدم آشنایی به سامانه های جدید؛
• کمبود نیروی متخصص در زمینه اتوماسیون در مجموعه های تولیدی؛
• بیم از دست دادن شغل از سوی کارگران واحدهای تولیدی، با این تصور که سامانه اتوماسیون جایگزین آنها خواهد شد. گفتنی است تجارب نشان می دهد که بسیاری از اختلالات ایجاد شده در سامانه های اتوماسیون صنعتی در بدو ورود به کارخانجات به دلیل صدماتی بوده که به صورت عمدی از سوی کارگران به سامانه وارد شده است.
• تجارب نامطلوب برخی صاحبان صنایع و مدیران کارخانجات از بکارگیری سامانه های اتوماسیون صنعتی، به دلیل اجرای غیر کارشناسانه و غیر اصولی این سامانه ها و عدم ارایه آموزش های لازم به کاربران نهایی سامانه.
اتوماسیون صنعتی و چالش های ملی
اتوماسیون صنعتی برای چهار چالش از چالش های اصلی که امروز ایران با آنها دست به گریبان است شامل بحران آب، آلودگی هوا، بهره وری صنایع و اشتغال راه حل های اصولی و اساسی در بر دارد.
دیدگاه بگذارید